Bảo tồn và phát huy giá trị "linh hồn Huế"
Dưới lăng kính của các nhà nghiên cứu, quản lý về văn hóa, lịch sử, kiến trúc, đô thị... thì sông Hương được xem là dòng sông di sản, là linh hồn của bài thơ đô thị Huế, là trục cảnh quan trung tâm bậc nhất của Huế. Tuy nhiên trong bài toán phát triển đô thị Huế, nhiều xu hướng phát triển đã tác động tiêu cực đến sông Hương và gây ra nhiều tranh cải bởi từ trước đến nay Thừa Thiên Huế chưa có quy hoạch chi tiết hai bờ sông Hương. Trước thực trạng đó, Cơ quan hợp tác quốc tế Hàn Quốc (KOICA) đã tài trợ 6 triệu USD để thực hiện quy hoạch này với mục tiêu thiết lập quy hoạch phù hợp với sự phát triển của đô thị Huế, mang tính bền vững của một thành phố văn hóa và du lịch.
Chủ tịch UBND tỉnh Nguyễn Văn Cao cho biết, thành phố Huế và cả tỉnh Thừa Thiên Huế được biết đến bởi sông Hương và các di tích văn hóa, công trình kiến trúc độc đáo, với những con đường, công viên rợp bóng cây xanh. Sông Hương không chỉ là linh hồn mà còn là trục cảnh quan quan trọng bậc nhất của đô thị Huế, thế nhưng đến nay chưa có một bản qui hoạch chi tiết để bảo vệ bền vững và phát huy giá trị có một không hai đối với con sông Hương này. Dự án quy hoạch chi tiết hai bờ sông Hương do KOICA tài trợ là cơ hội lớn cho thành phố Huế nói riêng và tỉnh Thừa Thiên Huế nói chung có được một quy hoạch khoa học, chi tiết nhằm phát huy được các giá trị kiến trúc, cảnh quan, môi trường, văn hóa, lịch sử... của sông Hương.
Theo ông Ohn Yeong Te, Quản lý dự án của đơn vị tư vấn Hàn Quốc cho biết, phạm vi quy hoạch sông Hương dài khoảng 15km, bắt đầu từ đồi Vọng Cảnh đến phố cổ Bao Vinh, chiều rộng hai bên bờ sông 100m, diện tích nghiên cứu thực hiện trong khoảng 365ha. Khu vực này, hiện đang có nhiều công viên, công trình kiến trúc ven sông, một số làng cổ, làng nghề, phố xá, chợ búa và các đảo nổi trên sông...
Phương án cơ bản là dựa vào đặc điểm tự nhiên của sông Hương và đô thị Huế làm nền tảng để thực hiện quy hoạch chi tiết cho từng khu vực liên quan và thành lập phương án phát triển hai bờ sông Hương như quy hoạch sử dụng đất, kiến trúc cảnh quan, hạ tầng kỹ thuật, thiên tai, môi trường. Về chi tiết, dọc sông Hương sẽ hình thành không gian du lịch liên tục và xây dựng mạng lưới giao thông đường thủy; ở khu vực thượng nguồn sẽ bảo tồn các khu vực phân bổ di sản văn hóa, nguồn nước; khu vực qua thành phố Huế, nhất là đoạn kinh thành Huế sẽ liên kết với mảng công viên hai bờ sông hiện có, kiến trúc kinh thành và hạn chế chiều cao các công trình ven sông; mở rộng và phát triển đô thị ở khu vực hạ lưu.
Ứng xử văn hóa với dòng sông di sản
GS.TS.KTS Hoàng Đạo Kính cho rằng, phải coi sông Hương là một điểm tựa để Huế giữ gìn và kiến tạo diện mạo riêng mình, do đó cần chủ động trong các phần việc bảo tồn, cải tạo, chỉnh trang định hình, hiện đại hóa theo nhận thức chuyên biệt về di sản về đô thị - di sản, về đô thị sinh thái lịch sử. Các giải pháp lớn nên vận dụng cho hai bờ sông Hương có thể là duy trì các khoảng cách, ấn định các khoảng cách không gian mà lịch sử đã ấn định cho dòng sông này; giải tỏa những công trình xây dựng và những vật cản, xé vụn sự thông thoáng của không gian hai bờ để giữ cho được tính tự nhiên và độ xanh tươi của dòng sông cùng hai triền sông. Không nên xây cất thêm những công trình đồ sộ như khách sạn Century hoặc chợ Đông Ba mới ở phía bờ Bắc sông Hương và nên tính tới việc giải tỏa bến, dãy phố đến cửa Thượng Tứ nhằm tạo sự kết nối Kinh thành với bờ sông. Hệ công viên vườn hoa từ cầu Tràng Tiền đến Chùa Thiên Mụ là một mảng cảnh quan phù hợp và cần củng cố thêm; ở phía bờ nam nên duy trì các kiến trúc Pháp và tìm cách nối liền các mảng vườn hoa công viên.
Theo KTS Lã Thị Kim Ngân (Hội KTS Việt Nam), việc quy hoạch sông Hương được thực hiện từ đồi Vọng Cảnh đến phố cổ Bao Vinh (dài khoảng 15km) là hợp lý nhưng bề rộng không nên giới hạn 100m mà nên giới hạn đến các đường đi sát bờ sông. Về tính chất quy hoạch cũng cần sắp xếp trục không gian cảnh quan tự nhiên gắn với hệ thống di tích lịch sử văn hóa Huế và trục không gian cảnh quan đô thị Huế cũng như xác định không gian văn hóa trọng tâm của Tỉnh và khu vực có tầm quan trọng về phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh Thừa Thiên Huế.
KTS Hồ Viết Vinh (ĐH Kiến trúc TP.HCM) cho rằng, quy hoạch sông Hương cần phải đảm bảo 4 nguyên tắc cơ bản, đó là: đảm bảo tính nhất thể và mối liên hệ tương hỗ giữa hai bờ; can thiệp cảnh quan phải thích ứng di sản; làm sống lại cấu trúc đô thị phong cảnh duy nhất của Việt Nam và phải thay thế phương pháp tiếp cận quy hoạch cho phù hợp với đô thị di sản.
PGS.TS Lê Văn Thăng, Viện Tài nguyên và Môi trường (Đại học Huế), cho rằng dù phát triển thế nào cũng cần phải gìn giữ môi trường cho sông Hương; việc thiết kế các không gian xanh dọc theo bờ sông, nhất là các thảm thực vật xanh ven sông có thể tạo nên cơ chế cắt lũ rất hiệu quả, đồng thời lang lại chức năng tiện nghi chất lượng cao cho các cộng đồng xung quanh.
Chuyên gia qui hoạch đô thị Nguyễn Đỗ Dũng (Singapore) cho rằng quy hoạch sông Hương cần phải tuân thủ 6 bước là phải có có mục tiêu rõ ràng, có tầm nhìn dài hạn; giải pháp nguyên thuỷ từ Huế và của Huế chứ không “nhập khẩu” từ nơi khác; cân bằng giữa giải pháp xây dựng và cảnh quan tự nhiên, cân bằng giữa các dự án phát triển dọc bờ sông và các công trình hiện hữu; công tư cùng thực hiện và cộng đồng cùng tham gia qui hoạch.
Kết luận tại Hội thảo, Chủ tịch UBND tỉnh ông Nguyễn Văn Cao cho biết, bước đầu mục đích của Hội thảo đã đạt được, các ý kiến tại Hội thảo thật sự là những tài liệu quý giá cho các chuyên gia và cơ quan xây dựng qui hoạch nghiên cứu để hoàn chỉnh đồ quy hoạch chi tiết hai bờ sông Hương và sớm đưa vào thực hiện trong tương lai gần.